Liberal eğitim sistemini tartışmaya devam ettiğimiz bu haftada Peters’ın
kitap bölümlerini[1]
ele aldık ve liberal eğitime ilişkin sistemin kendi içinde var olan
belirsizlikleri ve çelişkileri değerlendirdik. Bilgiye ve anlamaya (knowledge
ve understanding) önem veren liberal eğitim sistemi bireyi çevreleyen
sınırlılıkları ortadan kaldırıp onu özgürleştirmeyi hedefliyor. Bu bağlamda da
öne çıkan üç özelliği var: “bilgi, bilgi için öğrenilmelidir” anlayışı, tek bir
alana hakimiyetten ziyade disiplinler arası anlayışla bireyin çok yönlü (all-round)
gelişimi ve dogmatik öğretim yöntemlerine karşı durarak bireyin otonom ve özgün
(autonomous, authentic ve self-originated) olması. Günümüzde bunların her biri
kendi içinde birtakım belirsizlikler ve çelişkiler barındırmaktadır. Eski
Yunandaki liberal eğitim anlayışı içerisinde bu alanlar – belki – net bir şekilde
açıklanabilirken günümüz eğitim sistemlerinde karşılık bulduğu anlamıyla
liberal eğitimde bu alanlar tartışılmaktadır.
Öncelikli sorun bireyin ne amaçla
bilginin peşinden koştuğuna ve hangi
bilginin değerli olduğuna ilişkin ortaya çıkıyor. Liberal eğitim sisteminin
temellerinin atıldığı eski Yunanda “okulda” eğitim alan bireyler seçkin, belli
bir zümreye ait, muhtemelen yöneticilik gibi üst düzey görevlerde yer alacak,
topluma liderlik edecek erkek bireylerdi ve bu bireylerin entelektüel
gelişimleri için gerekli olan bilginin teorik/felsefi bilgi olduğu görüşü
hâkimdi. Bu sebeple, birey ancak merak ve ilgi duyarsa bu bilgiye ulaşmak
istiyordu ve insan aklını geliştiren bu kuramsal/felsefi bilgi değerli
görülüyordu. Topluma liderlik edecek entelektüel bireyleri yetiştirmeyi
hedefleyen liberal eğitimin “bilgi, bilgi için öğrenilmelidir” ve
“kuramsal/felsefi bilgi uygulamaya yönelik bilgiden değerlidir” anlayışları o
çağ için belki bir sorun teşkil etmiyordu ancak günümüzde bunların ne derece
doğru olduğu sorgulanmaktadır. Bunun yanı sıra hangi bilginin bireyin entelektüel
gelişimini sağlayacağı da tartışılmaktadır. Temel felsefesine baktığımızda
liberal eğitim bireyin doğrunun peşinde
koşmasını ve sorgulamasını sağlamakta, salt kuramsal/felsefi bilgiyi içermekte
ve bu bağlamda bireyin entelektüel gelişimini hedeflemektedir, ancak günümüzün
pragmatik dünyasında liberal eğitim verdiğini iddia eden okullarda ön plana
çıkarılan bazı konu alanları yaşamda bir karşılık bulamadıklarından öğrenciler
tarafından çoğunlukla “ilişkisiz, alakasız, havada ve hatta gereksiz”
görülmekte ve dolayısıyla da eğitim hedeflerine ulaşılamamaktadır. Bu durum
biraz da ikinci sorun alanına ilişkin. Liberal eğitim disiplinler arası bir
yaklaşımla çok yönlü, entelektüel, sofistike bireyler yetiştirmeyi hedefliyor
ancak hangi alanlar ön plana çıkmalı, bu alanları kim belirlemeli, bunların
birbiriyle ilişkisi ne/nasıl olmalı, bu ilişkiyi kim kurmalı gibi sorular günümüzde
yanıtsız kalmaktadır. Bu sorular da üçüncü sorun alanına işaret etmektedir. Autonomous, authentic ve self-originated bireyler yetiştirmeyi
hedefleyen liberal eğitimde otoritenin – eğitim kurumlarının ve öğreticilerin –
gerek konu alanlarının belirlenmesindeki etkisi gerekse bireyler üzerindeki etkisi
(motivasyonları, birtakım inanç sistemlerinin farkında olmadan bile empoze
edilebilecek olması gibi açılardan) günümüzde liberal eğitim sisteminin
tartışılmasına yol açmaktadır.
Bu sorunlar çerçevesinde kendi görüşlerimi paylaşmak istiyorum. Bugün
bireyler yaşamlarının her anında bilgiyle donatılmış durumdalar ve bu bilgiye
ulaşmak her geçen gün daha da kolaylaşıyor. Bireylerin ne amaçla okula gittiğinin
ya da bilgiyi ne amaçla öğrendiğinin sınırlarını keskin çizgilerle çizmek
günümüzde pek mümkün değil diye düşünüyorum. Tıpkı “yumurta mı tavuktan, tavuk
mu yumurtadan çıkar?” hikayesinde olduğu gibi birey bilgiye merak ve ilgi
duyduğu için mi ulaşmak istiyor yoksa bilginin peşinde kullanışlı (gündelik
hayatta ve mesleki anlamda) olduğu için mi koşuyor, bireylerin öğrenme
motivasyonları nedir, bunu bugünün öğrencileri nezdinde siyah-beyaz şeklinde
belirlemek kolay değil. [Doç. Dr. Berna
Aslan: Burada bireylerin mi yoksa sistemin mi liberal eğitim düşüncesinde
etkili olduğunu iyi anlamak ve tartışmak gerekir.] Bazı konu alanlarında,
durumlarda veya yaşantılarda biri diğerine kıyasla ön plana çıkabilir ancak ben
her ikisinin de iç içe geçtiğini ve her bireyde her ikisinin de bulunduğunu
düşünüyorum. Bu oldukça bireysel olan durumu şu yaş grubunda, şu bireylerde
böyledir gibi genelleyerek bir sistem kurgulayabileceğimizi sanmıyorum. Hangi
bilgi önemlidir sorusu çerçevesinde ele alacak olursam bir alanda uzmanlaşmaya
yardımcı olacak uygulamaya yönelik bilgiler kadar bireyin çok yönlü gelişimini
sağlayacak temel bilgileri (matematik, edebiyat gibi) ve metafizik bilgileri (politika,
ahlâk gibi) de önemli buluyorum. Bu sebeple de “önemli bulduğu bilgi” bakımından
eski Yunan felsefesine dayalı bir liberal eğitim anlayışının günümüz eğitim
sistemlerinde tek başına varlık gösterebileceğini düşünmüyorum. Bunun yanı sıra
liberal eğitimdeki otorite figürlerinin sistemi kurgulama ve yürütme açısından
yetkinlikleri de kafamda soru işaretleri bırakıyor. Özellikle de öğretmenin
farkında olmadan düşünsel anlamda birtakım kemikleşmelere (fixation) yol
açabileceği ve dolayısıyla bireylerin “özgür düşünenler” olmalarına ket
vuracağı endişesini taşıyorum. Eski Yunandaki liberal eğitim felsefesini kendi
içerisinde tutarlı buluyorum ama günümüzdeki liberal eğitim anlayışının – temel
felsefesine sadıkmış gibi görünse de – tam olarak neyi savunduğu net değil diye
düşünüyorum. Sanki biraz diğer eğitim akımlarının sınırlarına girip onlardan
bir iki özelliği bünyesine katmaya çalışıyormuş gibi görünüyor, bu yüzden de
liberal eğitim sistemini incelerken “antik dönem liberal eğitim sistemi” ve
“neo-liberal eğitim sistemi” gibi ayrımlar yapıp ele alsak daha iyi olur diye
düşünüyorum. [Doç. Dr. Fatma Mızıkacı:
Liberalizm, Liberal Eğitim ve Liberal Arts Programı kavramlarını ayırt edici ve
birleştirici bir şekilde yeniden düşünelim. Yukarıdaki analizine dayanarak
Liberal Eğitim çerçevesinde şu soruya da bakalım: Liberal Eğitim anlayışına sahip
öğretmenler yetiştirebilir miyiz? Nasıl?]
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder